F. Scott Fitzgerald „Wielki Gatsby”

Rzadko zdarza mi się, żebym nie doczytała książki do końca. „Wielki Gatsby”, zupełnie niespodziewanie, stał się dla mnie symbolem tego, że warto kończyć rozpoczęte opowieści: dopiero wraz z przeczytaniem ostatniego zdania zyskuję pewność, czy dana historia podoba mi się, czy nie. Gdybym odłożyła książkę F. (Francisa) Scotta Fitzgeralda na początku, pozostałoby mi wspomnienie lekkiej, budzącej ciekawość powieści. Gdybym odłożyła gdzieś w połowie - zapamiętałabym ją jako irytującą i wręcz głupkowatą. Gdy jednak doczytałam „Wielkiego Gatsby'ego” do końca, to ze zdziwieniem stwierdziłam, że książka bardzo mi się podoba - i to: pomimo wszystkiego (!), a nawet: że zostawiła mnie z powidokiem (!!). W życiu bym się tego nie spodziewała. Zwłaszcza, że to było moje drugie podejście do przeczytania tej powieści.

  

◊◊◊

  

1. Przód okładki zaprojektowanej
przez Piotra Majewskiego.

Nie pamiętam dokładnie, dlaczego nie przeczytałam tej powieści do końca za pierwszym razem. Chyba po prostu nie miałam na nią nastroju. Może to i lepiej? Osiem lat temu, kiedy kupiłam książkę (dokładnie 13 kwietnia 2006 roku ;)) i tak bym jej nie doceniła, a na pewno nie dałabym rady spojrzeć na nią tak, jak obecnie. Teraz, bardzo spodobał mi się sposób opowiedzenia całej historii, to jak autor prowadzi czytelnika przez poszczególne etapy - no właśnie: bo, przynajmniej dla mnie, fabuła „Wielkiego Gatsby'ego” dzieli się na trzy wyraźne części. Nie będę zdradzała jakie konkretnie wydarzenia w nich się zawierają, ale określę je symbolicznie porami roku - ponieważ aura w tych częściach zmienia się równolegle z rozwojem fabuły oraz podkreśla, buduje jej nastrój: wiosenna bryza, duszne lato i deszczowa jesień. Niby prosty zabieg, ale wszystko, co pozornie jest banalnie proste, u Fitzgeralda nabiera niezwykłego wdzięku. Styl narracji jest swobodny i lekki, pełen ciekawych metafor - zwłaszcza na początku, w części „wiosennej”, co ładnie koresponduje z poznawaniem postaci, otoczenia, potęgowaniem ciekawości związanej z pytaniem „kim jest tajemniczy Gatsby?”. Jak tu nie uśmiechnąć się, czytając o trawniku, który „rozpoczynał się nad wodą, biegł przez ćwierć mili do drzwi wejściowych, przeskakując po drodze zegary słoneczne i ścieżki wysypane tłuczoną cegłą, i gorejące kwietniki, aż wreszcie, dopadłszy domu jakby z rozpędu, wspinał się na ścianę dzikim winem” (s. 13)? :) Poza dłuższymi opisami (polecam scenę przeciągu w domu Buchananów) są też drobiazgi, przy których zatrzymywałam się i to nie dlatego, że ich nie zrozumiałam, ale po to, by posmakować ich raz jeszcze: „w powietrzu uparcie trwał dźwięk organów, bo ziemia pełnymi miechami dęła w chór żab, pełen życia” (s. 26), „z cienia otaczającego dom mojego sąsiada, wynurzyła się jakaś postać i stanęła z rękami w kieszeniach, zapatrzona w srebrzysty pieprz rozsypanych gwiazd” (s. 27), czy „przedwieczorne niebo rozkwitło na chwilę w oknie jak błękitna patoka [= płynny miód] Morza Śródziemnego” (s. 39) oraz „Księżyc był już wysoko i trójkąt srebrnych łusek unosił się na wodzie i drżał lekko jakby od metalicznych dźwięków bandżo, sączących się z trawnika.” (s. 53).
  

2. Przykładowa strona
„Wielkiego Gatsby'ego”.

Poza tym, że F. Scott Fitzgerald prowadzi czytelnika przez etapy powieści o odmiennych nastrojach, to jeszcze dodatkowo prowadzi go przez różne emocje względem postaci i zastawia przy okazji pewną pułapkę - przynajmniej ja się poczułam, nawet nie tyle zmanipulowana, co podpuszczona i wpuszczona w maliny. W sumie jest to fajne, ale zmuszona byłam przyznać przed sobą, że zbyt pochopnie oceniłam bohaterów książki, więc moje „nieomylne” ego trochę ucierpiało ;) Na początku powieści, kiedy wszystko jest jeszcze tak wiosennie świeże, łatwo polubić poszczególne postacie, a nieuchwytny Jay Gatsby jawi się jako sympatyczny młodzian z fantazją i pieniędzmi. Potem, gdy temperatura szybuje w górę, a duszne powietrze zaczyna ciążyć, doszłam do wniosku, że mam ich wszystkich po dziurki w nosie (delikatnie mówiąc), nawet narratora całej opowieści - Nicka Carrawaya, którego naprawdę trudno jest nie lubić. Czułam się jak zakładniczka, pewnie podobnie jak Nick i Jordan zmuszeni do obserwowania sceny w hotelu, i miałam ochotę uciec od tych pustych, głupich ludzi i ich żenujących „rozmów”. Ten cudzysłów jest dlatego, że to raczej przypominało jakieś plątanie się niż rozmowę. Zresztą uważam, że „plątanie się” to bardzo dobre określenie na zachowanie tych ludzi, miotających się w gmatwaninie małżonków i kochanków, tak bardzo nie potrafiących poradzić sobie ze swoim życiem. Ostatnia część powieści nie sprawiła, że na nowo polubiłam postacie, ale pomogła mi je lepiej zrozumieć, dzięki temu, że w końcu dowiadujemy się czegoś więcej - nie tylko o tytułowym Gatsbym. Poza tym, „deszczowa jesień” daje jasny ogląd całej sytuacji i relacji. Co zabawne, po przeczytaniu powieści dotarło do mnie, że nie jest ona o tym, o czym - przez cały czas czytania - myślałam że jest...
  

3. Tył okładki zaprojektowanej
przez Piotra Majewskiego.

Ach, jak łatwo potraktować „Wielkiego Gatsby'ego” z góry, ograniczając spojrzenie do dekoracji. Przecież to tylko opowieść o głupiutkich, bogatych ludziach i ich imprezach, miłości i przyjaźni. Czy na pewno? Dla mnie postacie przedstawione w książce są niesamowicie zagubione. Fakt, że mają pieniądze nie pomaga odnaleźć im sensu życia, co najwyżej ułatwia unikanie konfrontacji i podejmowania decyzji - stać ich na to, żeby się wyprowadzić, czy wyjechać do Europy. Zniknąć. I nie wydaje mi się, że to tylko brak chęci stoi na przeszkodzie ułożenia sobie życia, ale też niemożność przekroczenia jakichś wewnętrznych ograniczeń. Dobrze to widać na przykładzie Toma Buchanana. Nick tak opisuje jego karierę futbolisty: „był w pewnym sensie bohaterem narodowym, jednym z tych, co w dwudziestym pierwszym roku życia osiągają tak boleśnie ograniczoną doskonałość, że potem już wszystko pachnie im klęską” (s. 12). Wygląda mi to trochę na szybkie wypalenie związane z zachłyśnięciem się sukcesem, ale też spowodowane uznaniem za istotne wartości rzeczy, które w rzeczywistości nimi nie są. To jedna z moich interpretacji i przyznam, że bawi mnie zastanawianie się nad zachowaniem postaci z tej powieści, próba ich „rozgryzienia”. Książka ta nie jest dla mnie opowieścią o miłości i przyjaźni - bo niby gdzie one występują w tej książce? „Przyjaźń” Jaya i Nicka opiera się na tym, że Gatsby wykorzystuje znajomości Carrawaya i lokalizację jego domu. Z „miłością” jest chyba jeszcze gorzej - trudno tu o prawdziwe uczucie (a przynajmniej takie, w które ja bym uwierzyła), mamy do czynienia raczej z pewnym wyobrażeniem miłości, niezrozumieniem i wykrzywieniem jej przez sprowadzenie do imponowania wypasioną rezydencją. Czy Gatsby przypadkiem nie traktował swej ukochanej jako trofeum, które miało zaświadczyć o tym, że jest prawomocnym członkiem elity? Miała być zwieńczeniem jego „amerykańskiego snu”, a okazuje się że... ach, jak pięknie F. Scott Fitzgerald pokazuje zwodniczość tego snu i różnice między życiem a hollywoodzkim filmem! Tyle energii zmarnowanej na pogoń za plastikowym króliczkiem. A do tego wzruszyła mnie ta naiwna wiara Jaya w to, że można wskrzesić przeszłość, udać iż wciąż jest „tamta” chwila. I chociaż łatwo zrozumieć pochodzenie tej wiary czytając: „Mówił wiele o przeszłości i pojąłem, że chce coś odzyskać, może jakąś część samego siebie, która zatraciła się w miłości do (...). Ta miłość wniosła w jego życie nieład i zamieszanie, lecz gdyby tylko mógł wrócić do punktu wyjścia i powoli prześledzić wszystko od początku, na pewno odnalazłby to, co utracił.” (s. 115), to jednak słowa Nicka rozwiewają wszelkie mrzonki: „Nie można przeżyć na nowo czasu, który się już raz przeżyło.” (s. 114).
  
Zaciekawiły mnie fragmenty, które wyglądają jak osobiste uwagi autora, przemycone mimochodem w narracji Nicka Carrawaya. Jakby F. Scott opowiadał równolegle jeszcze inną historię, choć może jest tylko jedna, a czasem po prostu bardziej się do niej zbliżamy? Przykładem tych zastanawiających fragmentów są np. zdania: „Wszystko, co mówił [Jay Gatsby], nawet ta jego przerażająca sentymentalność, budziło coś w mojej pamięci - jakiś nieuchwytny rytm, fragment zgubionych słów, które gdzieś dawno słyszałem. Przez krótką chwilę jakieś zdanie próbowało uformować się w moich ustach i wargi moje rozchyliły się jak u niemowy, gdy walczą z czymś więcej niż cienką stróżką powietrza. Lecz nie wydały dźwięku i to, co już było na brzegu mojej pamięci, wróciło na zawsze do rzeczy nie wypowiedzianych.” (s. 115). Huerequeque nazwał te fragmenty (bo chyba o nie Ci chodziło?), w których autor zdaje się spoglądać w okno czasu, melancholijnymi i muszę przyznać, że to faktycznie trafne określenie. Niedawno usłyszałam w Trójce piosenkę Bena Watta „Forget” i wpasowuje mi się ona w ten nastrój idealnie:
  

{Z jakiś nieznanych mi powodów nie mogę wstawić filmiku, więc może chociaż link zadziała: Ben Watt „Forget” (Official Audio)}

  
Powieść „Wielki Gatsby” bardzo mi się podobała. Treść oceniłam na 5/5 i na wysoką notę wpłynęło m.in. to, że książka zafundowała mi przejazd emocjonalną kolejką górską, od niechęci i irytacji po wzruszenie i zauroczenie. Przypadł mi do gustu wdzięk z jakim opowiedział całą historię F. Scott Fitzgerald i oczywiście sama historia, która według mnie jest tylko pozornie prosta. Zaskoczyło mnie pozytywnie to, że powieść zostawiła mnie z powidokiem i kłębiącymi się myślami oraz z dziwnym uczuciem zburzonego wewnętrznego spokoju. Książka ma wygodny, kieszonkowy format (17,5 × 11 × 1,3 cm), chociaż grzbiet jest odrobinę kanciasty. Podoba mi się kolorystyka okładki, różne odcienie oliwkowej zieleni (patrz zdjęcie nr 1., 3. i fotografia grzbietu), samo zdjęcie kobiety przy samochodzie też jest przyjemne - biorąc jednak pod uwagę treść powieści, to uśmiech tej niewiasty jest nieco upiorny... Nie jestem też pewna, czy sukienka jest z epoki, w której toczy się fabuła. Podsumowując, wydanie oceniłam na 4/5. Całość wygląda przyjemnie, więc cieszę się, że mam jeszcze jedną książkę z tej serii i smucę zarazem, że jeszcze tylko jedną.
  

  

autor: F. (Francis) Scott Fitzgerald

tytuł: Wielki Gatsby

tytuł oryginalny: The Great Gatsby
tłumaczenie: Ariadna Demkowska-Bohdziewicz

wydawca: Dom Wydawniczy Rebis

miejsce i rok wydania: Poznań 2004 (wydanie IX, poprawione, pierwsze w tej edycji)

projekt okładki: Piotr Majewski

oprawa: miękka

wymiary: 17,5 × 11 × 1,3 cm

liczba stron: 184

waga: 130 g

cena: 12,90 zł

moja ocena treści: 5/5

moja ocena wydania: 4/5

  

PS A dla tych wszystkich, którym tak jak mi upał daje się we znaki, refleksyjne zdanie od Carrawaya/Fitzgeralda: „I pomyśleć, że w tym upale komuś może nie być obojętne, czyje wargi całuje, czyja głowa odcisnęła mokry ślad na kieszeni piżamy, tuż nad sercem!” (s. 119).